Đinh Từ Thức

 Trong mười hai con giáp, hay mười hai con vật biểu tượng cho địa chi, gà với chó là hai con vật gần gũi nhất với người. Tuy nhiên, có thể nói, gà chiếm địa vị độc tôn, cao hơn chó, vì gà được dùng làm biểu tượng của quốc gia, hay tôn giáo, trong khi chó chỉ là hình ảnh của một con vật trung thành.

Gà được nói tới trong Thánh Kinh Tân Ước. Tiếng gà gáy đã nhắc Thánh Phê Rô nhớ tới tội chối Chúa của mình. Gà được coi như hình ảnh nhắc nhở tội lỗi và ăn năn. Nước Pháp từng được coi là con cả của Hội Thánh, với biểu tượng là con gà trống. Tất nhiên không phải gà trống thiến, các vị nguyên thủ quốc gia Pháp thường bị tai tiếng về tình ái lăng nhăng. Thành phố Đà Lạt của Việt Nam cũng có ngôi nhà thờ nổi tiếng với con gà trên nóc, được gọi Nhà thờ Con gà.

Con gà trống chiếm địa vị cao nhất tại cổng Điện Elysée, Paris. Tháng 9, 2015 (Hình Winfried R)

Gà đẻ trứng vàng

Nổi tiếng thế giới là bài học gà đẻ trứng vàng, hầu như ai cũng biết, răn dậy người đời trước những hành động ngu xuẩn vì lòng tham làm mờ mắt. Đi tìm tông tích, được biết đây là câu truyện đã ra đời từ hai ngàn năm trăm năm trước, tác giả được cho là một người Hy Lạp, tên Aesop (Aisopos), sống vào thế kỷ thứ Sáu trước Thiên Chúa Giáng Sinh (Công nguyên). Aesop được coi là tác giả của hàng trăm truyện ngụ ngôn, nhằm mục đích răn dậy người đời về luân lý. Như mọi loại truyện cổ khác, ngụ ngôn của Aesop lúc đầu là truyện kể, và thường bị thay đổi, thêm bớt mỗi khi kể lại. Rất lâu sau khi tác giả qua đời, người sau mới góp nhặt lại. Khởi đầu là chép tay, phổ biến bằng tiếng Hy Lạp khoảng thế kỷ thứ bốn trước Công Nguyên, rồi được dịch sang tiếng Latin, phổ biến rộng thời cực thịnh của Đế quốc La Mã vào thế kỷ thứ nhất. Khi máy in được phát minh thời Trung Cổ, kho tàng truyện cổ tích của Aesop lan rộng khắp châu Âu. Sau đó, các truyện này theo chân các nhà truyền giáo du nhập vào châu Á, như Nhật Bản, Trung Hoa.

Câu truyện ngày nay nhiều người biết qua tên “Gà đẻ trứng vàng” còn mang tên “Ngỗng đẻ trứng vàng”, và có rất nhiều phiên bản khác nhau về tiểu tiết. Câu truyện được kể đi kể lại ở rất nhiều nước. “Con gà đẻ trứng vàng” ở Việt Nam, “La Poule aux oeufs d’or” được nhà thơ nổi tiếng Jean de la Fontaine kể bằng thơ ngụ ngôn ở Pháp, và “The Golden Egg” ở Anh, Mỹ… . Ngày nay có thể dễ dàng xem trên YouTube những phiên bản hoạt hoạ về truyện này nói đủ thứ tiếng, kể cả tiếng Tầu và tiếng Việt.

Trong số hàng trăm truyện ngụ ngôn của Aesop, mà vai chính có cả người và đủ thứ con vật, phần nhiều là con vật, không phải chỉ có một truyện liên hệ tới gà. Theo danh sách lưu trữ tại Thư Viện Quốc Hội Mỹ và Đại Học Harvard, chỉ có phiên bản “Ngỗng để trứng vàng” (The Goose With the Golden Egg).

The Goose That Laid the Golden Eggs (Con Ngỗng Đẻ Trứng Vàng) Hình minh hoạ của Milo Winter cho lần xuất bản năm 1919.

Trong Thư Khố cổ điển về giáo dục tại MIT (classics.mit.edu/Aesop/fab), do George Fyler Townsend dịch, trong số các truyện ngụ ngôn của Aesop, có tới mười truyện liên hệ tới gà. Truyện “Con Gà đẻ Trứng Vàng” bằng tiếng Anh như sau:

 The Hen and the Golden Eggs

A cottager and his wife had a Hen that laid a golden egg every day. They supposed that the Hen must contain a great lump of gold in its inside, and in order to get the gold they killed it. Having done so, they found to their surprise that the Hen differed in no respect from their other hens. The foolish pair, thus hoping to become rich all at once, deprived themselves of the gain of which they were assured day by day.

 Tạm dịch: Cặp vợ chồng ở nông thôn có một con gà mái mỗi ngày nó đẻ một trứng vàng. Họ cho rằng trong bụng con gà phải có cả mớ vàng, và để lấy vàng, họ đã giết nó. Làm vậy rồi, họ ngạc nhiên thấy con gà này chẳng có gì khác những con gà khác. Cặp vợ chồng khùng này, vì hy vọng trở thành giầu ngay, đã tự làm mất những gì chắc chắn có được hàng ngày.

Trong những truyện về gà của Aesop, có truyện rất ý nghĩa, như Những Kẻ Trộm và con Gà Trống  (The Thieves and the Cock). Truyện kể vài tên trộm đột nhập một căn nhà, chẳng kiếm được gì, ngoài một con gà trống, bèn mang về làm thịt. Trước khi chết, con gà van xin; “Hãy tha mạng tôi, vì tôi rất ích lợi cho loài người. Hàng đêm, tôi đánh thức họ dậy để đi làm”. “Đó chính là lý do tụi tao càng cần phải giết mày”, bọn trộm nói; “mày đánh thức người ta dậy thì tụi tao hết đường làm ăn”. Giá trị luân lý ở đây là, những việc làm tốt, đáng quý với người tốt, nhưng tối kỵ với bọn xấu. Tuy là câu truyện từ hai mươi lăm thế kỷ trước, vẫn còn đúng với ngày nay. Nhiều bạn trẻ, cất tiếng như những con gà trống, làm công việc chính đáng và hữu ích, đánh thức người dân về ý niệm tự do dân chủ và nhân quyền, nhưng bị bọn xấu tìm mọi cách để tiêu diệt.

Con gà trên đỉnh tháp tại First Presbyterian Church ở 125 S. Third Street, Wilmington, North Carolina (Hình: StarNews). Theo Mục Sư Chánh xứ (pastor), Tiến Sĩ Ernest Thompson: Tại châu Âu, các nhà thờ Tin Lành thường có con gà trên đỉnh tháp, đề phân biệt với nhà thờ Công Giáo thường có thánh giá. Theo ông, con gà, ngoài sự tích liên hệ tới Thánh Phê Rô, còn báo hiệu bình minh của một ngày mới.

Truyện hay như thế, nhưng không được biết tới nhiều. Ngụ ngôn Gà đẻ Trứng Vàng, mới đọc qua, các tình tiết có vẻ vô lý. Trộm bắt gà, không hiếm trong đời thường, nhưng gà đẻ trứng vàng, không bao giờ có trong thực tế. Rồi người dân nông thôn, ai cũng biết, khi giết gà, dù trong thời kỳ đẻ trứng, trong bụng nó cũng chỉ có một chùm trứng non, không cái nào lớn bằng trứng đã đẻ ra. Truyện gà đẻ trứng vàng nổi hơn các ngụ ngôn gà khác, có lẽ chính nhờ những chi tiết có vẻ vô lý này. Nó nhấn mạnh vào điểm lòng tham làm cho người ta mù quáng, bất chấp phải trái và đạo lý.

“Trứng vàng” ở đây là kết qủa đem lại từ công trình của một cá nhân, hay một tập thể, ở mức vượt trội về giá trị so với bình thường. Vào thập kỷ đầu sau “Cách Mạng Mùa Thu”, bà Nguyễn Thị Năm (Cát Hanh Long) là con gà đẻ trứng vàng đầu tiên đã bị chủ nông trại họ Hồ ra lệnh giết. Ngoài mục đích lấy ngay được tất cả số vàng thuộc về gà, còn hy vọng nhận được sự giúp đỡ quý hơn vàng của đại huynh phương Bắc.

Gần đây hơn, kỹ sư nông nghiệp Đoàn Văn Vươn ở Cống Rộc, được huyện Tiên Lãng trao cho hơn 40 ha đất bồi ở bờ biển để khai thác. Sau hàng chục năm cực nhọc trả bằng giá đắt, gồm cả mạng sống của đứa con gái đầu lòng, anh đã tạo dựng được một cơ sở nuôi trồng thuỷ sản đồ sộ. Nếu mọi chuyện êm đẹp, với tiền thuế từ số hoa lợi thu hoạch hàng ngày, đối với công quỹ, chẳng khác gì gà đẻ trứng vàng. Thay vì tạo điều kiện thuận lợi đề con gà ĐVV tiếp tục đẻ trứng vàng, do lòng tham làm mờ mắt, nhà cầm quyền địa phương đã giết cơ sở làm ăn của anh Vươn, với hy vọng nắm trong tay mớ vàng lớn hơn quả trứng mỗi ngày. Kết quả ra sao, mọi người đã biết.

Với cà phê, trà, hồ tiêu… ngày càng được xuất cảng nhiều đi khắp thế giới, đất đai mầu mỡ miền Tây Nguyên Việt Nam không phải chỉ là con gà, mà là con ngỗng đẻ trứng vàng. Lòng tham của tập đoàn cầm quyền đã khiến con ngỗng bị mổ bụng thê thảm, để lại bùn đỏ loang lổ, như những vũng máu khổng lồ.

Còn nữa. Hà Tĩnh, thoát đi từ ngư nghiệp với phương tiện thô sơ, nhờ kỹ thuật hiện đại như điện thoại di động, GPS, tiên đoán chính xác về thời tiết cũng như địa điểm cá tập trung, kết quả thu hoạch của ngư dân hàng ngày từ biển cả, cộng với dịch vụ du lịch của những người không đi biển, lợi tức đem lại từ vùng này quý như những quả trứng vàng. Nhưng lợi tức bảo đảm của người dân không hấp dẫn bằng triển vọng ngoại quốc bỏ ra hàng chục tỉ đô la xây nhà máy thép. Gà đẻ trứng vàng là mấy trăm cây số bờ biển đã chết, vì lòng tham làm mờ mắt băng đảng cầm quyền.

Câu truyện ngụ ngôn từ hơn hai chục thế kỷ trước, ngày nay vẫn có người chưa chịu học.

Gà Nguyễn Mạnh Tường

Luật sư, Giáo sư Nguyễn Mạnh Tường, như nhiều người từng biết, là một nhân vật nổi tiếng vào thế kỷ trước. Ông nổi tiếng tuổi trẻ tài cao, đậu hai bằng tiến sĩ văn chương và luật tại Pháp ở tuổi 22. Ông nổi tiếng là một luật sư có tài hùng biện. Ông nổi tiếng là người yêu nước đã tặng tài sản cho nhà nước và theo Kháng Chiến lên Việt Bắc chống Pháp. Ông nổi tiếng tại Đại Hội Luật gia Dân chủ ở Bỉ năm 1956, nhờ vận động thành công sự ủng hộ của quốc tế đối với chủ trương thống nhất đất nước bẳng quân sự. Ông nổi tiếng qua việc nhà cầm quyền Cộng Sản đền ơn bằng cách trao cho ông hàng chục chức vụ quan trọng,  chức nào cũng đứng đầu bằng chữ “phó”. Ông tiếp tục nổi tiếng qua việc công khai chỉ ra những sai trái về phương diện luật pháp của chiến dịch Cải Cách Ruộng Đất. Và khi bị trừng phạt, ông nổi tiếng qua thành tích sợ hãi quá mức, đến nỗi không chu toàn được nhiệm vụ đối với vợ con và bản thân mình.

Cộng Sản đã không bỏ tù ông, mà trừng phạt gia đình ông một cách dã man, quỷ quyệt hơn, là cắt hộ khẩu. Trong một chế độ mọi người sống nhờ hộ khẩu, mà bị cắt hộ khẩu, sống cũng như chết. Chết dã man, chết từ từ. Cuối cùng, gia đình ông đã thoát chết, một phần, nhờ một con gà. Con gà đẻ trứng thường, nhưng với gia đình ông, trong hoàn cảnh khốn cùng, mỗi cái trứng của nó, đúng là trứng vàng.

Tuy không có bằng tiến sĩ chăn nuôi, ông Nguyễn Mạnh Tường đã biết nuôi gà  đúng nguyên tắc. Trong cuốn hồi ký Un Excommunié do QM xuất bản năm 1992, chỉ trong vỏn vẹn nửa trang sách (trang 256), ông đã mô tả đầy đủ về con gà cứu tinh của gia đình mình. Qua đó, có thể rút được vài bài học quý.

Trước hết, muốn cho gà đẻ trứng, phải cho nó ăn. Người không có gạo ăn, lấy gì cho gà ăn? Mỗi buổi chiều, ông Nguyễn Mạnh Tường làm như nhàn du tản bộ ra chợ, lén nhặt những lá rau rơi rụng, kín đáo mang về cho gà. Nhờ thế, gà đẻ trứng đều đặn, đẻ hoài.

Trên hai chục năm trước, vào thời Việt Nam mới mở cửa, người viết biết một vài viên chức làm cho xí nghệp lớn của Mỹ, đi VN thăm dò cơ hội đem vốn tới đầu tư. Sau một vài chuyến đi về, hỏi thăm triển vọng làm ăn, được trả lời: “Họ ngu quá, không làm ăn được”. Hỏi tại sao, tham nhũng hả? Đáp: Tham nhũng ở đâu chả có. Thái Lan, Mã Lai, Nam Dương… đều có tham nhũng. Nguyên tắc cơ bản người cầm quyền ở VN không biết, là muốn tham nhũng, trước hết, phải cho xí nghiệp cơ hội sống. Không cho gà ăn mà chỉ đòi trứng, kiếm đâu ra trứng?

Thứ nhì, con gà chỉ có thể làm những gì theo khả năng bẩm sinh. Gia đình ông Nguyễn Mạnh Tường gồm ba người, hai ông bà và cô con gái. Con gà cứu tinh chỉ có thể đẻ mỗi ngày một trứng. Hoặc trứng dầm nước mắm cả nhà ăn chung với rau luộc, hoặc luân phiên, cứ ba ngày một người được nguyên quả trứng. Không thể ép gà đẻ mỗi ngày hai hay ba trứng, để ai cũng có phần. Dù Mẹ Âu Cơ, có khả năng đẻ trăm trứng, nhưng hàng ngàn cán bộ, ai cũng đòi phần trứng của mình, Mẹ cũng đành chạy ra biển thoát thân.

Nếu ví toàn dân như con gà đẻ trứng, Gà Việt Nam đã và đang bị cưỡng bách đẻ mỗi ngày ít nhất hai trứng, một trứng nuôi Đảng, một trứng nuôi Nhà Nước; hai hệ thống cầm quyền song hành, cùng được cung phụng bằng tiền thuế của dân đóng cho ngân quỹ quốc gia.

Gà Key West

Tranh gà rất thịnh hành tại Key West

  Trong một dịp đi chơi với con cháu tại Key West, hòn đảo tận cùng của tiểu bang Florida, cũng là điểm tận cùng cuả nước Mỹ, được nối với đất liền bằng chiếc cầu —  một trong những kỳ công của thế giới — và đường xe hơi, người viết đã có cơ hội biết thêm về gà. Ngụ tại hotel Hyatt ngay bờ biển, sáng dậy xem mặt trời mọc. Nghe tiếng gà gáy vang, tưởng khách sạn phát tiếng gà để đánh thức khách. Bèn tìm hiểu, hoá ra tiếng gà gáy thật. Key West có rất nhiều gà, không phải gà nuôi trong chuồng, hay trại gà, mà sống chung với người. Dân số Key West cỡ ba chục ngàn, tổng số gà ở đây khoảng một ngàn rưởi.

Key West chỉ cách Cuba 90 dặm. Vào thế kỷ 19, gà là nghiệp vụ quan trọng tại Cuba. Các nhà gây giống mua gà gốc Philippines từ Spain, đem về pha giống với gà gốc châu Âu, tạo ra một giống gà rất hung hãn, để làm gà chọi, đặt tên là Cubalaya. (Thử tưởng tượng ngày nay, có ai pha giống Duterte với Trump, sẽ tạo ra dòng nguyên thủ quốc gia như thế nào. Mang danh Philusa?).

Sau Thập Niên Chiến tranh (Ten Year’s War: 1868-1878), nhiều người Cuba bỏ nước tới Key West, mang theo cả gà chọi lẫn gà thường. Rồi người nọ theo người kia, vào thập niên cuối thế kỷ 19, quá nửa dân Key West là người Cuba. Chọi gà trở thành môn “thể thao” phổ thông hàng đầu. Ngay cả giới thượng lưu cũng đầu tư vào trò chơi này. Tiếc cho Tướng Kỳ tới Mỹ trễ khoảng một vài thập niên, nếu không, ông đã tìm thấy thiên đàng, đúng như tên gọi ngày nay của Key West, là Đảo Thiên Đàng (Paradise Island).

Vào thập niên 70 thế kỷ trước, trò chơi chọi gà bị luật cấm. Cùng lúc, gà công nghiệp cùng với trứng rẻ rề, nuôi gà ăn thịt hay để lấy trứng không bõ công. Thế là gà được phóng sinh, tự do lang thang kiếm ăn trên đường phố. Những chàng Cubalaya phong độ, được mặc tình giao du với những nàng gà tơ óng mượt, thế là những gia đình nho nhỏ tự nhiên thành hình, cùng nhau tự lực cánh sinh. Chúng lai vãng tới bất cứ chỗ nào có cái ăn, từ thực phẩm rơi rụng của người, đến sâu bọ tại bụi cây, vườn tược. Nhiều vườn rau organic đem chúng về bắt sâu, thay cho thuốc sát trùng. Từ gà chuồng, bỗng chuyển sang gà hoang, được luật pháp bảo vệ, xã hội gà phát triển nhanh chóng.

Cùng với tự do kiếm ăn, chúng cũng tự do phóng uế, khiến người dân phải quan tâm, và gây tranh cãi. Khách du lịch từ phương xa tới, thấy những con gà trống sặc sỡ thỉnh thoảng gân cổ gáy, hay gà mẹ dẫn một đàn con xinh xắn lang thang trên lối đi hay qua đường, khiến xe cộ ngừng lại nhường lối, trông thật dễ thương. Một cơ hội hiếm có để chụp hình. Nhường bước trước gà, cũng còn là cơ hội tỏ ra mình là người văn minh. Nhưng với cư dân sống thường trực tại đây, nạn phân gà và nước bị ô nhiễm, khiến họ muốn tiêu diệt xã hội gà đi bộ này. Trên lối đi vào những căn biệt thự hàng triệu đô, thỉnh thoảng điểm một vài đống phân gà, hay hai ba giờ sáng bị đánh thức bởi tiếng gà gáy, thật bất tiện.

“Vấn đề gà” đã trở thành sôi nổi tại Key West, chẳng kém gì vấn để di dân trên toàn nước Mỹ trước Năm Con Gà. Một nửa dân muốn gà ở lại, nửa kia muốn gà biến đi. Phát sinh “Cuộc chiến gà” tại Key West (The Key West “Chicken War”).

Một “sử gia” tại Key West là Whitfield Jack đã mô tả một cảnh khá sống động cuộc chiến gà này:

“Ôi! Không thể tưởng tượng được. Thật là ngoài sức tưởng tượng!” một nữ du khách từ New York kêu lên trong ngày đầu tiên tới Key West. Bà mới nhìn thấy một con gà đi qua phố chính. Đúng ra, đó là cả một gia đình gà: một gà mẹ với bộ lông lốm đốm, một gà cha khệnh khạng, và ba gà con yên lành đi trên vỉa hè Đường Duval, dọc theo bức tường gạch phía trước toà nhà băng cổ kính nhất Key West.

 Một ông có xe bán hot dog bên lề đường nhún vai, than: “Chắc lần đầu tiên nhìn thấy gà, phải không?” Ông ta nói với bà, vẫn tỏ ra thân thiện, nhưng không giấu được vẻ bực tức. “Chúng chưa bị tuyệt chủng đâu”.

 “Nhưng người ta không thấy chúng đi trên đường phố. Chắc chắn ông không thể thấy cảnh này trên Đại lộ Số Năm”, bà ta nói với vẻ phấn khởi, trong lúc giơ máy ảnh lên chụp đàn gà.

Gia đình gà tại Key West. Hình của Marc Averette

  Gữa lúc bà bấm máy, ông nhảy ra từ phía sau xe hot dog, úp chụp xuống trọn gia đình gà bằng chiếc vợt khổng lồ. Cảnh đàn gà hỗn loạn, dẫy dụa, chân đạp, cánh vẫy, lông lá tơi bời, được thu hết qua ống kính.

 “Đồ dã man!” Bà la lên. “Tội nghiệp những con gà!”

 “Con trống này chuyên phóng uế trên cái dù của tôi”, ông bán hot dog với cây vợt trong tay, vừa lẩm bẩm, vừa chỉ vào cây dù che xe hot dog đầy vết bẩn, vừa chỉ lên cành cây phía trên xe hot dog, nơi con gà trống vẫn ngự trị canh giữ giang sơn của mình.

 “Ông sẽ làm gì với chúng”, bà du khách hỏi, đau khổ như sắp khóc. Ông bán hot dog liếc nhìn về phía con chó lớn mầu đen đang nằm dài dưới xe hot dog. Với cái lưỡi dài thoòng, nó liếm qua liếm lại quanh mép, ánh mắt nhìn về phía cái vợt với nhiều hứa hẹn.

“Đưa cái vợt cho tôi”, bà nói như ra lệnh, và cảm xúc làm mất tự chủ, bà giằng cái vợt khỏi tay ông hot dog. Rồi lật ngửa nó lên, lắc mạnh.

Gia đình gà phóng ra tứ phía, lông lá tả tơi, bụi mù, tản mát trong nháy mắt. Con trống phóng ngay lên cành cây, xù lông, lấy hơi, gáy một tràng muốn thủng lỗ nhĩ. Gà mẹ và các con chạy vào cái cửa mở của một quán rượu bên cạnh, chẳng ai thèm để ý.

 Con gà trống trên cành cây nhìn xuống, vỗ cánh, (như cử chỉ dũ áo phủi bụi để tỏ sự bất bình Chúa khuyên các thánh tông đồ khi xưa nên làm, mỗi khi không được dành cho nơi tạm trú). Một cái lông đỏ rớt xuống, chao qua đảo lại trong không khí, trước khi đáp nhẹ xuống vệ đường. Bà du khách, mắt lưng tròng, nhặt lấy như một chiến tích. Từ vị trí ngay trên đầu ông hot dog, con gà trống lấy thế, cong đuôi, rướn người, nhắm mắt. “Ôi, bọn trời đánh”, ông nhìn lên. Nhưng quá muộn. Một trái bom loãng đã rơi trúng đầu ông, tung toé, chảy xuống cả mớ tóc đuôi ngựa buộc sau gáy.

 Bà du khách thích thú, nhắm máy hình vào đầu ông, bấm lia lịa.

 “Tôi sẽ kiện bà”, ông gầm lên, cùng lúc dứ nắm tay đe doạ, trong khi bà chạy về phía cuối phố, một tay cầm máy ảnh, tay kia cầm chiếc lông đỏ thắm. Tối hôm đó, bà trông tuyệt vời với kỷ vật cuộc chiến giắt trên đai mũ, ngồi nhâm nhi một ly Margarita tại quán rượu trên bờ biển, hãnh diện kể lại câu truyện cho một đám đông bạn bè.

 Truyện chưa chấm dứt ở đây. Whitfield Jack kể thêm:

Với tất cả sự kính trọng dành cho ông bán hot dog, tưởng cũng nên ghi nhận rằng, vài tuần sau, ông đã có một quyết định rất sáng suốt về mặt kinh doanh. Ông đã di chuyển xe hot dog chừng vài mét xuống phía cuối phố, để tránh tầm oanh tạc của con gà trống từ cành cây. Và cũng khám phá ra rằng, sự hiện diện của gia đình gà đã giúp doanh nghiệp của ông phát triển đáng kể. Người ta thường nhìn thấy ông xé bánh kẹp hot dog cũ ném cho mẹ con nhà gà. Và (giống trường hợp Tướng Khánh đã cạo nhẵn bộ râu dê), để đánh dấu việc đoạn tuyệt với quá khứ, ông cắt bỏ chòm tóc đuôi ngựa của mình.

 Về phần con chó mực khổng lồ, nó cảm thấy sung sướng như trên chín tầng mây, từ khi khám phá ra rằng, cứ nằm bất động một lúc, những con gà nhỏ xíu sẽ nhảy lên lưng nó, chân bới, mỏ mổ, vừa gãi ngứa, vừa nhặt từng con bọ ẩn náu trong bộ lông dầy của nó. Nhìn cặp mắt lim dim mơ màng, và cái đuôi thỉnh thoảng nhẹ đong đưa, đủ biết nó tận hưởng hạnh phúc như thế nào.

Ai được ai thua trong cuộc chiến gà, hoàn toàn tuỳ thuộc vào cảm nhận của mỗi người. Có những tình huống tưởng kẻ trong cuộc không thể đội trời chung, nhưng chỉ thay đổi một chút, trong ý nghĩ hay cuộc sống, mọi việc thành tốt đẹp lạ thường. Cũng nên ghi nhận thêm, những con gà theo chân người Cuba tới Key West, chỉ là công cụ giải trí, hay một thứ thực phẩm tươi dự trữ. Nhờ sống trong một xã hội có kỷ cương, luật pháp được tôn trọng, gà Cuba tại đất mới đã được giải phóng trước người Cuba ở quê nhà.

Sau hết, nhiều người vẫn tưởng gà chỉ gáy khi trời gần sáng, là sai lầm. Gà Key West gáy bất cứ lúc nào, khi có ánh đèn xe, khi có tiếng chó xủa, nhất là khi có ai dại dột bào nó câm miệng. Có lẽ, vì sống chung với người, chúng bị lây bệnh từ người, nhất là giới mới tập tễnh làm chính trị. Hễ thấy ánh đèn truyền thông là cất tiếng gáy. Và nếu có ai bảo “shut up”, lại càng gáy to.

***

Trước thềm năm Gà, mấy trăm triệu dân Mỹ đã bị đặt trước một quyết định vô cùng khó khăn. Làm giám khảo cho một trận thư hùng chưa từng có trong lịch sử: Chọn bên thắng trong trận đấu giữa hai con gà, một mái, một trống. Cuối cùng, con trống đã hơn điểm, gây cảnh phản đối ồn ào.

Trận đấu gây chấn động dư luận, vì cả hai con gà đều thuộc loại bất thường, nổi đình đám vì tiếng gáy inh tai nhức óc. Gà trống gáy là chuyện thường. Nhưng con này có tật gáy bừa, gáy nhảm, gáy thô tục, vô nguyên tắc, thuộc loại “gáy càn”. Thiến, là biện pháp thông thường dân gian đối phó với loại gà này. Gà mái gáy là chuyện lạ, thỉnh thoảng mới xuất hiện trên giang hồ. Người đời gọi là “gáy gở”, thường báo hiệu một điềm không hay, khiến người mê tín lo sợ, tìm cách loại bỏ hầu tránh tai hoạ.

Gáy gở hay gáy càn, đều mất vệ sinh. Hy vọng đó là chuyện năm cũ, và mọi sự sẽ tốt đẹp bằng năm bằng mười trong năm mới.

Đinh Từ Thức

Đinh Từ Thức

Chỉ còn mấy ngày nữa, Donald Trump sẽ tuyên thệ chính thức trở thành Tồng Thống thứ 45 của Hoa Kỳ. Tuy là một nước dân chủ liên tục có truyền thống lâu đời và sự chuyển quyền giữa các tổng thống diễn ra trật tự nhịp nhàng nhất thế giới, đôi khi cũng không tránh khỏi những trục trặc nhỏ giữa kẻ mới, người cũ.

Tổng Thống tân cử Donald Trump (trái), Dân Biểu John Lewis (Dân Chủ-GA)

 Tổng Thống thứ nhì John Adams đã một mình lên xe ngựa, âm thầm rời Nhà Trắng lúc 4 giờ sáng, tránh gặp mặt Tổng Thống tân cử Thomas Jefferson, cũng là Phó Tổng Thống và đối thủ của mình, vào ngày Lễ Tuyên Thệ của ông, mùng 4 tháng Ba năm 1801. Tổng Thống tân cử thứ 34, Dwight Eisenhower (Cộng Hòa) đã khinh thường Tổng Thống mãn nhiệm Harry Truman (Dân Chủ), vốn là cấp trên của mình, qua hành động không vào Nhà Trắng, ngồi trong xe đậu ngoài cửa, đợi Tổng Thống Truman ra rồi cùng lên Quốc Hội dự lễ tuyên thệ, ngày 20 tháng 01, 1953.

Năm nay, không đến nỗi như thế. Tuy Tổng Thống Obama từng nói thẳng ông Donald Trump không thích hợp cho chức vụ tổng thống, nhưng đó là chuyện khi tranh cử. Ba trong bốn cựu tổng thống, cả ông bà Clinton, cùng với ông bà Obama, chắc không vui trong lòng, ít ra cũng dành cho tân Tổng Thống Donald Trump cách đối xử lịch sự tối thiểu.

Tuy nhiên, Dân Biểu John Lewis từ tiểu bang Georgia, nhân vật nổi tiếng từng đồng hành với Mục Sư Martin Luther King trong cuộc tranh đấu nhân quyền từ thập niên 60 thế kỷ trước đã khơi mào cuộc tẩy chay một tuần trước Lễ Tuyên Thệ. Ông nói với NBC rằng ông Trump không phải là tổng thống hợp pháp, và ông sẽ không tham dự Lễ Tuyên Thệ. Trong khi Phó Tổng Thống tân cử Mike Pence đề nghị ông Lewis nghĩ lại, ông Trump đả kích trên Twitter rằng ông Lewis chỉ nói mà chẳng làm gì cả, nên giúp đỡ đơn vị mình hơn là than phiền về vai trò của nước Nga. Cho đến ngày 15 tháng 01, ít nhất 25 dân biểu đã theo chân ông Lewis, tẩy chay Lễ Tuyên Thệ của ông Trump.

Người viết từng trực tiếp theo dõi mười cuộc bầu cử và lễ tuyên thệ tổng thống Mỹ, không thấy lần nào có những chuyện khác thường như lần thứ mười một này.

Thông thường, dư luận nhắc nhở người mới đắc cử sớm thực nhiện những lời hứa của mình khi tranh cử. Với ông Trump, dư luận có vẻ nhẹ nhõm thấy ông từ bỏ một số lời hứa trước bầu cử. Trong cuộc phỏng vấn ngày 16 tháng 11 với hãng tin AP, ông Ban Ki-moon, Tổng Thư Ký LHQ lạc quan nhận xét rằng ông Trump “đang có những dấu hiệu thay đổi so với những gì ông đã tuyên bố”. Ông Obama cũng hy vọng khi chính thức làm tổng thống, ông Trump sẽ làm khác những gì đã nói khi tranh cử. Điều này mang ý nghĩa ông Trump thắng cử nhờ những tuyên bố không nên thực hiện, hoặc nếu cố thực hiện, sẽ là nỗi thất vọng của nhiều người.

Kết quả bầu cử vào sáng 09 tháng 11 nổi lên như một làn ranh chia đôi nước Mỹ. Kết quả chính thức cuộc bầu cử được Quốc Hội phê chuẩn ngày 19 tháng 12, 2016, cho biết ông Trump bỏ xa bà Clinton về phiếu cử tri đoàn, 304 trên 227, nhưng bà Clinton hơn ông Trump gần ba triệu phiếu cử tri đại chúng. Ông Trump nói mà không nêu bằng chứng rằng, đáng lẽ ông cũng hơn bà Clinton cả về phiếu đại chúng, nếu trừ đi hàng triệu phiếu bất hợp lệ đã bỏ cho bà. Cùng trong một cuộc bầu cử, nếu hàng triệu phiếu bầu cho bà Clinton bị coi là không hợp lệ, những phiếu bầu cho ông Trump giá trị thế nào? Không thể chối cãi ông Trump đã đắc cử theo hiến pháp liên bang. Cũng không thể chối cãi, số người chấp nhận ông ít hơn số người ủng hộ bà Clinton. Nói khác đi, người chống ông đông hơn người ủng hộ ông. Khó thực hiện ý muốn làm tổng thống của mọi người, khi chỉ được sự ủng hộ của thiểu số. Ngoài ra, ông Trump còn ở vị trí giữa hai làn đạn. Không thực hiện được những lời hứa khi tranh cử, sẽ bị những người bỏ phiếu cho ông chống đối vì thất hứa. Cố gắng thực hiện những lời hứa, sẽ bị phía chống đối coi ông như kẻ thù.

Người dân Mỹ ở nhiều nơi xuống đường phản đối ông Donald Trump như cuộc biểu tình này ở Florida hôm 16/11 (Hình Reuters. Trên BBC Nov. 17, 2016)

Trong diễn từ ngay sau khi biết kết quả đắc cử, ông Trump tuyên bố “tôi sẽ là tổng thống của tất cả người Mỹ”. Ước vọng của ông đã được trả lời bằng những cuộc biểu tình của những người chống đối diễn ra tại nhiều nơi, trong cả tuần lễ. Chiều Thứ Năm, 10 tháng 11, lúc 6:19 phút, trên Twitter, ông gọi những người biểu tình là bọn chống đối chuyên nghiệp, bị truyền thông xúi bẩy (professional protesters, incited by the media, are protesting). Chỉ sau một đêm, sáng Thứ Sáu, lúc 6:14 phút, ông đổi giọng, nói ông yêu sự kiện có một nhóm nhỏ người chống đối đã có tình yêu nồng nàn đối với đất nước vĩ đại của chúng ta (Love the fact that the small groups of protesters last night have passion for our great country). Sự thay đổi cái nhìn của ông về những người biểu tình không làm họ thay đổi. Họ vẫn thế, vẫn chống ông, dù ông có cái nhìn khác về họ.

Chưa cần biết ông Trump làm gì hay sẽ làm được gì, nửa nước bỏ phiếu cho ông đã có thể thoả mãn. Thái độ bất mãn của những người phản kháng đã gây được tiếng vang, và bà Clinton đã bị chặn. Nửa nước tin tưởng bà Clinton, hay muốn dùng bà để chặn ông Trump, bị thất vọng ê chề. Họ không thù hằn gì ông Trump, nếu ông không ứng cử và đắc cử. Vì ông nên họ bị thất vọng. Họ sẽ chống ông, chừng nào ông vẫn là tổng thống.

Ông Trump là một nhà kinh doanh giầu nhất so với những người đắc cử tổng thống trong lịch sử Hoa Kỳ. Hiến pháp và luật pháp không bắt buộc tổng thống từ bỏ công việc kinh doanh của mình trong thời gian tại chức. Tuy nhiên, các tổng thống Mỹ từ trước tới nay vẫn theo lệ tạm thời bỏ việc kinh doanh riêng để có thể dành toàn thời gian và khả năng của mình cho việc công, đồng thời, tránh việc xung đột lợi ích giữa công và tư. Ba tuần sau khi đắc cử, ông Trump cho biết ông sẽ cùng lúc điều hành cả việc tư lẫn việc công, vì ông có thể làm tốt cả hai việc. Chỉ mấy ngày sau, ông lại thay đổi, nói ông sẽ từ bỏ hết việc riêng để chỉ lo việc công. Một lời nói, một việc làm của Tổng Thống Mỹ, không chỉ có ảnh hưởng toàn nước Mỹ, mà còn ảnh hưởng trên thế giới. Một người lái tầu đổi hướng từng ngày, sẽ đưa con tầu đi tới đâu?

Việc chọn lựa thành phần chính phủ mới của ông Trump cũng gây nhiều tranh cãi, ngay cả trong số những người thân cận của ông, ví dụ sự lựa chọn người vào ghế Ngoại Trưởng. Đến khi danh sách chọn lựa của ông được gửi cho Thượng Viện phê chuẩn, qua các cuộc điều trần, nhiều nhân vật do ông chọn đã phát biểu không giống hay trái ngược hẳn những gì ông từng tuyên bố. Khi có người thắc mắc, ông trả lời trên Twitter rằng họ đều là những người tốt, họ nói ra suy nghĩ của họ, không phải suy nghĩ của ông. Nếu họ được chấp nhận là thành viên của chính phủ mới, ý kiến của họ hay của ông sẽ được thi hành?

Ngoài những xung khắc quyền lợi về tài chánh, ông Trump còn chính thức chọn con rể Jared Kushner, 35 tuổi, làm cố vấn đặc biệt của Tổng Thống. Khi Tổng Thống thứ 35 John Kennedy chọn em ruột mình là Robert Kennedy làm Bộ Trưởng Tư Pháp, dư luận đã bất bình, tuy rằng chức vụ này được Thượng Viện Quốc Hội chấp thuận. Chức Cố Vấn của Kushner không cần Quốc Hội chấp thuận, lại càng dễ gây dị nghị về gia đình trị.

Bên cạnh những chống đối về đường lối chia rẽ, về xung khắc quyền lợi gia đình, nếp sống cá nhân của ông Trump còn bị nhiều dị nghị hơn nữa. Nhiều người, kể cả những nhân vật nổi tiếng đạo đức, có một hay nhiều bộ xương trong tủ áo của mình (skeleton in the closet). Nếu chỉ là người thường, chẳng ai biết trong tủ áo của họ có gì. Nhưng khi thành tổng thống, dưới ánh sáng của những ngọn đèn truyền thông và tình báo của cả bạn lẫn thù, mọi sự thật trần trụi đều không thể che dấu. Tiền bán thế kỷ 20,Tổng Thống thứ 32, Franklin Roosevelt giấu được hình ảnh tê liệt của mình trước mắt công chúng trong hàng chục năm, nhờ được báo chí và cơ quan an ninh hợp tác, không phổ biến những hình ảnh Tổng Thống ngồi xe lăn. Thời đại Internet đã khác xa. Những phủ nhận tức thời trên Twitter đều vô dụng nếu quả thật có những bộ xương trong tủ áo, nhất là khi ông Trump đẩy giới truyển thông và tình báo vào hàng ngũ kẻ thù.

Thành công của ông Trump không do kinh nghiệm chính trị, tài năng chuyên môn hay đạo đức nổi bật. Ông thành công nhờ huy động được sức mạnh nhất thời, như lực sĩ cử tạ nâng được một khối nặng kỷ lục trước sự kinh ngạc của mọi người. Nhưng thành công này không phải ở chỗ có thể giữ mãi khối nặng đó trong tay, mà chỉ giữ một thời gian ngắn vừa đủ, trước khi buông nó một cách an toàn. Đắc cử, ông Trump đã đạt thành tích kỳ diệu, nâng được nỗi bất mãn của trên sáu chục triệu cử tri lên trước công luận. Phần tiếp theo, ông cần buông khối nặng của mình đúng lúc, nếu không, chính cái khối đó sẽ làm ông bị thương tổn. Nhất là khi lực sĩ bị tai tiếng thành công nhờ thuốc tăng lực từ nước ngoài.

Càng gần Lễ Tuyên Thệ nhậm chức của ông Trump, người viết càng cố nghĩ ra một lối thoát có thể tạo đoàn kết, đem lại sự tốt đẹp cho mọi người, mọi phía:

Trưa ngày 20 tháng 01, 2017. Lễ tuyên thệ nhậm chức của Phó Tổng Thống, rồi Tổng Thống, diễn ra như thường lệ. Trong bài diễn văn quan trọng đầu tiên sau khi tuyên thệ, Tổng Thống Donald Trump nói với toàn dân Mỹ tất cả những sai trái cần sửa chữa, như sự ích kỷ và quá tham lam của những người giầu có, chủ doanh nghiệp, chủ ngân hàng… , chỉ nghĩ tới quyền lợi của mình mà bỏ rơi tầng lớp lao động, công nhân viên thuộc thành phần thấp của giai cấp trung lưu. Ông cũng nói cho thế giới biết rằng, trong tình trạng kỹ thuật tiến nhanh chóng mặt như hiện nay, toàn cầu hoá là điều không thể tránh. Nhưng điều này không có nghĩa các nước mặc sức áp dụng những mưu mô không ngay thẳng, như ép công nhân làm việc nhiều giờ với mức lương rẻ mạt, hay trợ cấp xuất cảng hoặc định giá hối xuất thấp, gây thiệt hại cho các nước khác. Đồng thời, cũng nói với các tôn giáo lớn phải chịu trách nhiệm về những phe nhóm quá khích, cực đoan. Không thể làm ngơ trước các chủ trương hay hành vi dã man, bạo ngược của họ. Nhất là những quốc gia nhận một tôn giáo là quốc giáo, càng cần phải có trách nhiệm diệt trừ tận gốc những chủ trương và hành vi tàn ác, vô nhân đạo, núp dưới vỏ bọc tôn giáo.

Cuối diễn văn, ông có thể kết luận, đại ý:

Lịch sử đã chứng minh, chúng ta có thể phục vụ đất nước bằng nhiều cách. Có khi chiến đấu ngoài mặt trận, có khi dấn thân trên chính trường, hay cả khi từ chối một địa vị cao cả, cũng là một cách phục vụ hữu hiệu. George Washington đã phục vụ bằng cả ba cách vừa kể. Sau khi lãnh đạo thành công cuộc chiến dành độc lập, ông đã không quản ngại dấn thân trên chính trường. Cuối cùng, nếu muốn, ông có thể làm vua, hay tổng thống mãn đời. Nhưng ông đã không làm như vậy. Quyết định cuối cùng này đã giúp nước Mỹ trẻ trung trở thành quốc gia già nhất về truyền thống dân chủ trên thế giới. Tôi kính cẩn biết ơn các thế hệ nối tiếp nhau đã và đang chiến đấu dưới quốc kỳ Sao Sọc để bảo vệ lãnh thổ, quyền lợi và các giá trị tinh thần của nước Mỹ tại khắp nơi trên thế giới, tuy tôi chưa hề có cơ hội làm công việc vinh dự này. Ở tuổi đáng lẽ nên nghỉ hưu, trước những nghịch cảnh, bất công và sa sút của xã hội, tôi đã quyết định dấn thân về chính trị, cương quyết làm cho nước Mỹ giầu mạnh trở lại. Với sự giúp sức của hàng triệu, hàng chục triệu người, kết quả là hôm nay, như mọi người đang chứng kiến. Tôi cũng đã chọn xong thành phần cho tân chính phủ, để bắt đầu thực hiện những cam kết mới.

 Tuy nhiên, như đã nói tại Cleveland hồi tháng Bảy, “chỉ mình tôi” có thể giải quyết nổi những vấn nạn của đất nước hôm nay. Sau khi ý thức được toàn thể gánh nặng trên vai, sau khi nhận biết một tình trạng chia rẽ đang manh nha có thể nguy hại cho quyền lợi quốc gia, sau khi cân nhắc giữa quyền lợi chung và lợi ích riêng, để tạo đoàn kết thực sự trong toàn dân, tôi quyết định từ chức Tổng Thống Hoa Kỳ, từ bỏ một chức vụ cao quý và quan trọng nhất hành tinh mà tôi vừa hân hạnh tuyên thệ nhậm chức. Người đồng hành với tôi là Phó Tổng Thống Pence sẽ thay tôi thực hiện các cam kết mới. Tôi đề nghị người kế vị tôi sớm chọn một phụ nữ để Quốc Hội chấp thuận đảm nhiệm chức vụ Phó Tổng Thống theo quy định của Tu Chính Hiến Pháp thứ 25. Quyết định từ chức của tôi có hiệu lực tức thì.

 Xin mời Phó Tổng Thống Mike Pence tuyên thệ nhậm chức Tồng Thống thứ 46 của Hoa Kỳ.

 Xin Chúa phù hộ nước Mỹ, phù hộ Tân Tổng Thống Pence, và tất cả chúng ta.

Quyết định từ chức của ông Trump, nếu đạt được, sẽ là một thắng lợi vô cùng to lớn cho cả nước Mỹ, cá nhân và gia đình ông.

Trước hết, cả thế giới, bạn cũng như thù, sẽ kính phục nước Mỹ đã tạo cơ hội cho người dân thực sự thi hành quyền làm chủ của mình, cơ hội thực sự quyết định vận mạng của đất nước, và người dấn thân làm việc nước, không phải do yếu tố quyền lợi hay địa vị cá nhân, mà hoàn toàn vì lợi ích quốc gia; sẵn sàng hy sinh quyền lợi cá nhân cho triển vọng đoàn kết quốc gia. Một đất nước như thế, không có loại võ khí hay sức mạnh nào có thể chống lại được. Sự kiện này sẽ hữu hiệu hơn bất cứ tài liệu tuyên truyền nào nước Mỹ có thể làm được, dù tốn kém tới đâu, để chinh phục dư luận thế giới.

Khi ông Trump thắng cử, nửa nước thoả mãn, nửa nước thất vọng. Khi ông Trump từ chức, cả nước thoả mãn. Những người bầu bà Clinton đề chặn ông sẽ  thoả mãn, vì ông không còn là tổng thống. Những người muốn có một nữ tổng thống, sẽ sớm có một nữ phó tổng thống, bước đầu để hoàn thành ước mong.

Về cá nhân, là tổng thống giầu nhất, quyền lợi vật chất do chức tổng thống đem lại không đáng kể. Ông đã từ chối lương tổng thống 400.000 USD một năm, khu gia cư ở Nhà Trắng không sang bằng cư sở hiện tại của ông. Hơn nữa, chỉ có 6% dân Thủ Đô Washington bỏ phiếu cho ông, trong khi 93% bầu cho Bà Clinton. Sống giữa một nơi hầu hết mọi người không ưa mình, Bạch Ốc, thay vì là “Ngôi Nhà của Dân” (People House), có khác gì nhà tù giữa nhân dân? Từ chức, ông Trump và gia đình thoát được cảnh tù túng này. Không là tổng thống của mọi người, ông trở thành cựu tổng thống của cả nước. Tuy chỉ giữ chức vụ trong thời gian đọc diễn văn nhậm chức, ông vẫn là Tổng Thống thứ 45 trong lịch sử, vẫn được gọi là tổng thống đến hết đời, và được kính trọng như bậc trưởng thượng của quốc gia ở địa vị cựu tổng thống, một địa vị mà tám tổng thống trong lịch sử, kể cả các tổng thống nổi tiếng như Lincoln, Roosevelt, và Kennedy đã không đạt được. Ngoài ra, ông có toàn thời gian cho việc kinh doanh cá nhân, và tweets vô giới hạn. Chủ trương và chính sách ông đã đề ra cho tân chính phủ thực hiện, nếu thành công, là do ông. Nếu thất bại, ông không chịu trách nhiệm.

Học sinh trung học ở thủ đô Washington D.C. biểu tình chống tổng thống đắc cử Donald Trump, cuộc tuần hành bắt đầu từ khách sạn Trump International đến Tòa án Tối cao ngày 15/11/2016 (Hình trên VOA Nov. 16, 2016).

Trên đây là kịch bản tối ưu. Nếu không đủ bản lãnh thực hiện, ông Trump vẫn còn cơ hội với kịch bản thứ nhì: Sau Lễ Tuyên Thệ, theo đúng truyền thống, ông Trump vào Nhà Trắng, bắt đầu thực hiện những điều đã cam kết sẽ làm trong một trăm ngày đầu nhiệm kỳ. Sau ba tháng, qua Thông Điệp về Tình Trạng Liên Bang đầu tiên trước lưỡng viện Quốc Hội, ông thẳng thắn cho quốc dân biết ông đã hứa những gì, đã làm được những gì, đã gặp những khó khăn nào, và chủ trương sẽ làm gì trong tương lai. Không còn là những tuyên bố huyênh hoang, bốc đồng, hay khích động của những ngày vận động tranh cử, mà là chủ trương và chính sách khả thi, có thể tạo đồng thuận để cùng nhau thực hiện. Đồng thời, ông cũng nói cho toàn dân biết rằng, ông chỉ có thể hoàn thành tốt đẹp nhiệm vụ, nếu thực sự được chấp thuận của đa số. Để biết rõ lòng dân, Chính Phủ sẽ tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý qua Internet (mở đầu một kỷ nguyên mới), kéo dài một tuần lễ cuối cùng trong 100 ngày đầu nhiệm kỳ của ông. Tất cả mọi người dân đủ tuổi đi bầu đều có thể trả lời “YES” hay “NO”, để bầy tỏ ý kiến chấp thuận hay phủ nhận chủ trương và chính sách của ông. Mỗi người có thể dùng computer tại nhà mình, hay tới thư viện hoặc trường học để trả lời, với sự giúp đỡ của các tình nguyện viên. Nếu đa số YES, ông tiếp tục cầm quyền với tư thế mới, thực sự là tổng thống được đa số dân chúng uỷ nhiệm cho một sứ mạng. Nếu đa số NO, ông từ chức ngay, như Charles de Gaulle đã làm năm 1969. Làm được như vậy, trong cả hai trường hợp, đều có lợi cho nước Mỹ, nhờ tạo được đoàn kết trong toàn dân, trong khi ông Trump được kính trọng hơn, và chẳng mất gì.

Từ sau khi đắc cử, ông Trump đã nhiều lần khoe ông thắng lớn, và thắng dễ dàng. Nhưng từ chức ngay sau khi nhậm chức là điều khó hơn, vì đắc cử là thắng ngừơi khác, từ chức là thắng chính mình.Thắng mình khó hơn thắng người.

Nếu kịch bản một và hai không thực hiện được, kịch bản ba có thể cứu đảng Cộng Hoà, nhưng không tốt cho ông Trump. Một người thiếu kinh nghiệm về chính trị, không có thói quen tôn trọng các nguyên tắc đạo lý và luật pháp, không theo quy tắc của kinh tế tự do; ông Trump còn là người hay thay đổi ý định, rất dễ phạm những sai lầm nghiêm trọng. Khi đó, đảng Cộng Hoà, nếu không muốn trôi theo cùng với ông Trump, sẽ phải ra tay tự cứu mình. Thích đánh bóng tên tuổi cá nhân như ông Trump, là người thuộc loại “da mỏng” (thin skin), dễ giận dữ nóng nảy, nhưng cũng dễ nhượng bộ. Ngay trong năm đầu của nhiệm kỳ, nếu ông Trump có sai lầm nghiêm trọng, đảng Cộng Hoà, không nên ỷ thế đa số tại cả hai viện, làm ngơ hay bao che cho ông. Ngược lại, cần làm áp lực để ông từ chức, và nếu cần, tiến hảnh thủ tục bãi nhiệm (impeachment). Hãy áp dụng câu nói cửa miệng của ông Trump trong “The Apprentice” cho chính ông: “You’re Fired!” Nếu không, đảng Dân Chủ sẽ có cơ hội chiếm đa số trong kỳ bầu cử năm 2018, làm cho triển vọng phục hưng đảng Cộng Hoà thêm xa vời.

***

Những biến chuyển thời cuộc bất thường bỗng nhiên biến Donald Trump thành một khách lữ hành dạo chơi trên khu vườn lịch sử. Với chiếc cell phone trong tay, cùng với thói quen tweets liên hồi, ông, và chỉ mình ông có thể chọn cho mình một vị trí, chụp hình “tự sướng” (selfies) với George Washington (kịch bản một), với Charles de Gaulle (kịch bản hai), hay với Richard Nixon (kịch bản ba).

Đinh Từ Thức